DOM PRZYJACIÓŁ » Objawy uzależnienia

Osoba zgłaszająca się do gabinetu często nie ma wiedzy na temat uzależnienia, objawów choroby, jej przebiegu i co najważniejsze czy sama jest uzależniona. Terapeuta/lekarz na podstawie rozmowy i konkretnych pytań nastawionych na problem, stwierdza bądź nie, zespół uzależnia.

Jakie kryteria muszą być spełnione, aby można było mówić o uzależnieniu?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), zajmująca się w pierwszym rzędzie międzynarodowymi zagadnieniami zdrowia psychicznego, przygotowała Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD), przy pomocy której przeprowadzana jest diagnoza uzależnienia. Obowiązującą w Polsce obecnie jest wersja dziesiąta (ICD-10).

W ICD-10 jednostka chorobowa, zwana potocznie chorobą alkoholową, uzależnieniem od alkoholu, alkoholizmem itp. otrzymała nazwę ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU (Pużyński, Wciórka, 1998).

OBJAWY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU zgodne z ICD-10:

Silne pragnienie lub poczcie przymusu przyjmowania alkoholu („głód alkoholowy").

Głód alkoholowy można scharakteryzować jako:

odczucie silnej potrzeby spożycia alkoholu (Teraz, natychmiast muszę się napić.);
doświadczenie przykrego stanu napięcia emocjonalnego (napięcie, rozdrażnienie, niepokój, lęk, złość…);
pragnienie natychmiastowej ulgi (Jak się nie napiję, to nie wytrzymam, tylko alkohol da mi ulgę).

Aby stwierdzić czy dany objaw występował u osoby badanej, zwraca się uwagę m.in.:

Czy odczuwała silną, trudną do opanowania chęć napicia się alkoholu lub nawet upicia?
Czy w momencie wystąpienia chęci do napicia czuła narastające napięcie, niepokój, rozdrażnienie itp.?
Czy piła wtedy, gdy było to szczególnie niewskazane?
Jeżeli coś przeszkodziło jej w realizacji chęci napicia się, czy stawała się rozdrażniona, lub dążyła do jak najszybszego usunięcia przeszkody, by móc się napić?
Czy z utęsknieniem wyczekiwała na koniec narzuconego sobie czasu abstynencji? Czy zdarzało się, że zapijała jeszcze przed ukończeniem tego czasu?
Czy piła szybko, podwójne dawki chcąc uzyskać szybki efekt?
Czy zdarzało się, że nie może doczekać się końca pracy, żeby się napić?
Czy myślała o piciu wówczas, gdy powinna myśleć o czymś innym?
Czy odczuwała potrzebę picia o jakiejś określonej porze dnia np. po pracy lub przed snem?
Czy bała się, że nie wytrzyma dłużej bez picia?
Czy nie potrafiła się skupić, ani myśleć o czymś innym niż picie?

Upośledzona zdolność kontroli nad zachowaniem związanym z przyjmowaniem alkoholu, tj.:

1) nad jego rozpoczynaniem

Osoba uzależniona ma problem z kontrolowaniem swojego picia. Niezmiernie trudno jej zapanować, by nie rozpocząć picia. Osoba nieuzależniona może np. odejść bez problemu z miejsca, gdzie pije się alkohol, dla osoby uzależnionej czynnie pijącej jest to najczęściej niemożliwe, nawet jeśli nie chce pić.

2) kończeniem

Osoba nieuzależniona kończy picie kiedy chce, osoba uzależniona z reguły ma z tym problemu i najczęściej kończy całkowitym upiciem się. Nie pomaga planowanie np. wypicia tylko trzech kieliszków. Po rozpoczęciu najczęściej nie kontroluje sytuacji.

3) poziomem użycia potwierdzona przyjmowaniem substancji:

a) w dużych ilościach

Osoba uzależniona przestaje kontrolować ilość wypijanego alkoholu, pije dużo, do upicia się. Jeśli nawet powstrzyma się od upicia np. na jakimś ważnym spotkaniu, to dopije po jego zakończeniu.

b) lub przez czas dłuższy niż zamierzony

Pije dłużej niż zaplanowała np. trzy dni.

c) albo uporczywym pragnieniem przyjmowania substancji.

Jeśli nawet nie pije, to odczuwa uporczywe pragnienie napicia się alkoholu.

d) albo nieskutecznością wysiłków zmniejszenia lub kontrolowania jej używania Podejmuje wysiłki, by zmniejszyć lub przestać pić, ale bezskutecznie.

Istotne w tym kryterium jest np.:

Czy były takie sytuacje kiedy po rozpoczęciu picia, rodziła się trudna do opanowania chęć dalszego picia?
Czy osoba upijała się w sytuacjach, kiedy nie wypadało tego robić?
Czy w niektórych sytuacjach, np. w czasie ważnych spotkań, starała się nie upić, choć było to trudne – czekała na koniec spotkania, by móc się spokojnie dopić?
Czy zdarzało się, że zapoczątkowane picie kończyło się ciągiem (trwało dłużej niż jeden dzień), nawet gdy tego nie chciała?

Fizjologiczne objawy stanu abstynencyjnego pojawiające się, gdy użycie substancji jest ograniczone lub przerywane, potwierdzone wystąpieniem alkoholowego zespołu abstynencyjnego albo używaniem tej samej substancji w celu uwolnienia się od objawów odstawienia lub ich uniknięcia (tzw. klinowanie).

W sytuacji kiedy osoba uzależniona ogranicza ilość wypijanego alkoholu lub przestaje pić mogą wystąpić u niej różne uciążliwe dolegliwości (zdecydowanie bardziej dokuczliwe niż zwykły kac):

drżenie mięśniowe (drżenie rąk, drżenie mięśni w okolicy twarzy, drżenie mięśni całego ciała, poczucie wewnętrznego rozedrgania),
pocenie się,
mdłości, nudności lub wymioty,
nadciśnienie tętnicze,
tachykardia (kołatanie serca),
pobudzenie psychoruchowe,
bóle głowy,
złe samopoczucie lub osłabienie,
zaburzenia snu (bezsenność, sen płytki, przerywany, trudności z zaśnięciem),
pobudzenie psychoruchowe,
zaburzenia koncentracji uwagi,
lęk,
przemijające omamy lub iluzje wzrokowe, dotykowe lub słuchowe (widzenie, słyszenie lub czucie czegoś, czego w rzeczywistości nie ma, np. pełzające robaki na ciele),
napady drgawkowe (padaczka).

Osoba doświadczająca zespołu abstynencyjnego często leczy się kolejną porcją alkoholu lub lekami. Niektórzy piją w taki sposób, by alkoholowy zespół abstynencyjny nie zdołał się pojawić – uważają na to, by nie przerywać picia gwałtownie, schodzą z ciągu zmniejszając dawki alkoholu.

Występowanie powyższych dolegliwości (niektórych z nich) może wskazywać na spełnianie powyższego kryterium.

Potwierdzenie tolerancji wobec działania substancji, tj. konieczność przyjmowania istotnie wzrastających jej ilości, w celu osiągnięcia działania lub pożądanego efektu, albo znacznie zmniejszonego efektu w przypadku dalszego przyjmowania dotychczasowych ilości substancji.

Na czym polega tolerancja?

Załóżmy, że ktoś pije zwykle określoną dawkę alkoholu (np. trzy piwa). Po spożyciu odczuwa, że napięcie spada, obniża się jej lęk czy wchodzi w fazę dobrego nastroju. Po pewnym czasie jednak te przysłowiowe trzy piwa już nie wystarczają do uzyskania poprzedniego efektu (np. podniesienia nastroju). Wypija więc z czasem więcej i więcej. W którymś momencie może dużo wypić, ma tzw. ”mocną głowę”. Oznacza to wzrost tolerancji na alkohol. Jeśli porówna się ilość wypijanego obecnie alkoholu do początku picia, zauważy się, że wypicie obecnej ilości nie byłoby możliwe, w tamtym okresie. Wyraźnie widać, że tolerancja organizmu na alkohol zwiększyła się.

W wyniku jednak spożywania dużych dawek alkoholu przez dłuższy czas, zatrucia i osłabienia organizmu, tolerancja zaczyna się zmniejszać i w konsekwencji do upicia wystarczy niewielka ilość alkoholu. Wtedy tolerancja spada.

Silne pochłonięcie sprawą przyjmowania substancji

przejawiające się istotną zmianą dotychczasowych zamiłowań i zainteresowań porzucanych lub ograniczanych z powodu przyjmowania substancji,
albo przeznaczeniem większości czasu na działania konieczne do

uzyskania lub przyjęcia substancji,
bądź uwolnienia się od następstw jej działania.

Oznacza to, że gdy alkohol nie jest jeszcze w centrum uwagi, dana osoba z reguły ma różne zainteresowania, hobby, np. podróże, majsterkowanie, samochody, rowery, muzyka itp. Ważna jest przykładowo rodzina, znajomi, dzieci, rodzice, Bóg, czas, pieniądze, praca, odpoczynek. Z czasem w związku z rozwojem choroby miejsce to zaczyna zajmować alkohol. W efekcie zwiększania ważności alkoholu nad innymi wartościami, po jakimś czasie dochodzi do sytuacji, w której osoba uzależniona niczym innym się już nie interesuje, o niczym innym nie myśli, tylko o tym, aby się napić, planuje picie, zaprasza tych, którzy piją, chodzi tam, gdzie można się napić, wakacje z alkoholem, koledzy tylko pijący, hobby po to by spokojnie pić np. wędkowanie. Alkohol staje się stałym towarzyszem większości zainteresowań, choć zainteresowania przestają mieć tutaj jakiekolwiek znaczenie, są jedynie środkiem do celu.

Z rozwojem choroby osoba uzależniona przeznacza większość czasu na zdobycie alkoholu, bądź na leczenie w związku ubocznymi skutkami picia (dochodzi do siebie), reszta przestaje się liczyć.

Przedmiotem badania jest np. porównanie u danej osoby spektrum zainteresowań i ich ważności z okresu, kiedy nie było jeszcze problemu alkoholowego do obecnego stanu rzeczy.

Jak się czuje w towarzystwie osób niepijących. Jak reaguje na wiadomość o przyjęciu bezalkoholowym itp.

Uporczywe przyjmowanie alkoholu, pomimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw, potwierdzone ciągłym dalszym jej używaniem, choć charakter i rozmiar szkód są już danej osobie znane lub można oczekiwać, że są znane.

Osoby uzależnione mają problem z zatrzymaniem picia mimo zdiagnozowania u niej poważnej choroby będącej konsekwencją picia, bądź choroby, przy której dolegliwościach nie wolno pić, np. nadciśnienie, cukrzyca, zapalenie wątroby itp.

Piją i biorą leki, choć mają wiedzę o szkodliwości takiego działania.

Często też nie biorą leków w dniu, w którym chcą się napić.

Zatajają też informację o piciu alkoholu przed lekarzem, by nie uzyskać kłopotliwego zalecenia odstawienia alkoholu.

ABY MÓC MÓWIĆ O ZESPOLE UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU, U DANEJ OSOBY NALEŻY STWIERDZIĆ WYSTĄPIENIE PRZYNAJMNIEJ TRZECH Z SZEŚCIU WW. OBJAWÓW, W OKRESIE PRZYNAJMNIEJ JEDNEGO MIESIĄCA LUB W CIĄGU OSTATNIEGO ROKU W KILKUKROTNYCH OKRESACH KRÓTSZYCH NIŻ MIESIĄC.

Pużyński S., Wciórka J. (red.) „Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne”, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, 1998.