DOM PRZYJACIÓŁ » Zapach świerku i cynamonu - rękodzieło, które koi i jednoczy

W zgiełku przedświątecznych obowiązków coraz częściej zapominamy o prawdziwym znaczeniu Bożego Narodzenia – o spokoju, refleksji i bliskości. Ten czas nie zaczyna się dopiero wraz z pierwszą gwiazdką, ale trwa już wcześniej, w okresie przygotowań. To właśnie one nadają świętom głębię. Święta są przeżyte na tyle, na ile pozwolimy sobie je przygotować – nie tylko materialnie, lecz przede wszystkim wewnętrznie.

Dawniej czas oczekiwania miał szczególny rytm i sens. Babcie, mamy i całe rodziny wspólnie szykowały makowce, pierniki, stroiki z gałązek świerku. W powietrzu unosił się zapach przypraw i igliwia, a wokół stołu toczyły się rozmowy, śmiech i opowieści. To wtedy rodziła się atmosfera świąt – nie w pośpiechu, ale w prostych gestach, w byciu razem.

Może warto dziś do tego wrócić. Zamiast kolejnych, często niepotrzebnych prezentów, podarować sobie coś znacznie cenniejszego – wspólny czas. Spotkanie przy tworzeniu stroików może stać się formą świątecznego rytuału: spokojnym, pełnym zapachu cynamonu i świerku momentem bycia razem.

Dla wielu ten okres ma też wymiar duchowy – to czas przygotowania na narodzenie Boga w naszych domach i sercach. Tworzenie, podobnie jak modlitwa czy śpiew kolęd, może stać się sposobem na wyciszenie i wdzięczność. Tak rozumiane rękodzieło nie jest tylko ozdobą, ale symbolicznym gestem – zaproszeniem spokoju, wspólnoty i sensu do codzienności.

Rękodzieło jako terapia: perspektywa psychologiczna

Współczesna psychologia coraz częściej podkreśla terapeutyczny potencjał czynności manualnych. Angażowanie dłoni w precyzyjną, powtarzalną pracę pozwala umysłowi odpocząć od natłoku myśli i codziennych trosk. Zjawisko to określa się mianem terapii rękodziełem lub arteterapii. Badania wskazują, że skupienie uwagi na jednym zadaniu reguluje oddech, obniża tętno i pomaga przywrócić równowagę emocjonalną (Sztuka, 2017; Tokarska, 2016).

Kluczowym pojęciem opisującym ten proces jest „stan przepływu” (flow), wprowadzony przez psychologa Mihály’ego Csíkszentmihályiego. To stan pełnego zaangażowania i zatracenia się w wykonywanej czynności, który przynosi głęboką satysfakcję i poczucie harmonii (Csíkszentmihályi, 2005). Rękodzieło, wymagając koncentracji i precyzji, stwarza idealne warunki do osiągnięcia tego stanu.

Badania potwierdzają, że aktywność manualna stymuluje ośrodki nagrody w mózgu, zwiększając poziom dopaminy i serotoniny, które wpływają na poprawę nastroju i poczucie spokoju (Schott i in., 2008; Fancourt i Finn, 2019). W rezultacie regularne praktykowanie rękodzieła nie jest jedynie przyjemnym zajęciem, lecz formą autoterapii – świadomego dbania o zdrowie psychiczne poprzez twórcze działanie (Płóciennik, 2018; Niziołek, 2020).

Główne korzyści psychologiczne rękodzieła

Regularne wykonywanie prac manualnych przynosi szereg korzyści dla psychiki. Po pierwsze, redukuje stres i napięcie – powtarzalne ruchy uspokajają układ nerwowy, działając podobnie jak techniki relaksacyjne. Po drugie, poprawia koncentrację i uczy skupienia na chwili obecnej, co jest podstawą uważności. Po trzecie, daje poczucie sprawczości i satysfakcji – ukończone dzieło staje się materialnym dowodem własnych umiejętności i kreatywności.

Z punktu widzenia psychologii pozytywnej to także sposób na budowanie poczucia sensu i dobrostanu (Collier, 2011; Pöllänen, 2015). Twórczość rozwija wyobraźnię, wspiera samoocenę i pomaga odreagować emocje.

Świąteczne stroiki: dlaczego tak nas relaksują

Tworzenie świątecznych dekoracji to wyjątkowy rodzaj rękodzieła, który łączy aspekt sensoryczny, kulturowy i emocjonalny. Stroiki angażują wiele zmysłów jednocześnie – dotyk gałązek świerku, zapach cynamonu i pomarańczy, widok zieleni i czerwieni. Ta wielozmysłowa stymulacja zakotwicza w teraźniejszości, co stanowi istotę praktyki uważności (Rydlewska, 2021).

Proces tworzenia stroika ma także wymiar symboliczny. To świadome budowanie atmosfery świąt, wprowadzanie do domu elementu natury i ciepła. Każda dołożona szyszka czy wstążka jest małym aktem twórczym, który wzmacnia poczucie sprawczości i radości z własnej pracy. To proste działanie ma realny wpływ na samopoczucie, o czym mówią zarówno psychologowie, jak i arteterapeuci (Sztuka, 2017).

Kolędy, herbata, rozmowy: budowanie atmosfery tworzenia

Skuteczność relaksacyjna rękodzieła może być wzmocniona przez odpowiednią oprawę. Tworzenie stroików przy dźwiękach kolęd, zapachu herbaty z goździkami czy w towarzystwie bliskich osób nabiera wymiaru rytuału. Wspólne działanie buduje więzi i daje poczucie wspólnoty, tak potrzebne w dzisiejszym, zabieganym świecie (Szczepańska, 2020).

Tak rozumiany proces twórczy staje się chwilą uważnego zatrzymania. Zamiast kupować gotowe ozdoby, możemy samodzielnie stworzyć coś, co ma wartość emocjonalną – i w ten sposób przywrócić świętom ich pierwotny sens: bliskość, spokój i wdzięczność.

Inspiracje z literatury polskiej: motywy świąteczne w rękodziele

Polska literatura od wieków odzwierciedla duchowy i rodzinny wymiar świąt Bożego Narodzenia. Opisy przygotowań w „Chłopach” Władysława Reymonta, pełne detali dotyczących ludowych ozdób i zapachów, mogą inspirować do sięgania po naturalne materiały – słomę, orzechy, suszone owoce. Z kolei poezja Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego z jej liryzmem i nostalgią zachęca do tworzenia subtelnych, pełnych symboliki kompozycji.

Czytanie fragmentów literatury przed rozpoczęciem pracy twórczej pomaga nastroić się emocjonalnie i otworzyć na kreatywność. W ten sposób rękodzieło staje się nie tylko działaniem manualnym, ale też formą refleksji i kontemplacji kultury, z której wyrastamy.

Biblioterapia i rękodzieło: połączenie dla zdrowia psychicznego

Połączenie lektury z pracą manualną to jedna z najciekawszych form wspierania dobrostanu psychicznego. Biblioterapia, czyli wykorzystanie literatury w procesie samopoznania i terapii, pomaga lepiej rozumieć emocje i odnaleźć spokój w słowie pisanym (Głowacka, 2015). Kiedy zestawimy ją z rękodziełem, powstaje harmonijne połączenie – sposób na wyciszenie, który angażuje zarówno umysł, jak i zmysły.

Proces ten można rozpocząć od spokojnej lektury tekstu o świątecznej tematyce, a następnie, pod wpływem emocji i obrazów, przelać nastroje z literatury na tworzoną ozdobę. Takie działanie sprzyja refleksji, uczy cierpliwości i pozwala odzyskać równowagę emocjonalną. To nie tylko relaks, ale też cicha, osobista praktyka duchowa.

Czy potrzebuję specjalnych zdolności, by tworzyć stroiki?
Nie. W terapii rękodziełem liczy się sam proces, a nie perfekcyjny efekt. Każdy stroik, jako dzieło własnych rąk, jest unikalny i wartościowy.

Jakie materiały są najlepsze na początek?
Najlepiej sięgać po naturalne, łatwo dostępne elementy – gałązki drzew iglastych, szyszki, suszone plastry pomarańczy, orzechy i cynamon.

Czy rękodzieło może zastąpić terapię?
Nie, ale może ją wspierać, redukując stres, poprawiając nastrój i wzmacniając poczucie spokoju.

Jak zaangażować dzieci w tworzenie stroików?
Najlepiej powierzyć im proste i bezpieczne zadania: podawanie ozdób, przyklejanie lekkich elementów czy nawlekanie żurawiny. Najważniejsze jest wspólne działanie i radość tworzenia.

Gdzie szukać inspiracji?
W naturze, literaturze i polskiej tradycji. Spacer po lesie, fragment „Chłopów” czy zapach pieczonych pierników potrafią dostarczyć więcej pomysłów niż przeglądanie internetu.

Bibliografia

Bartmiński, J. (1990). Folklor – język – poetyka. Wrocław: Ossolineum.
Collier, A. F. (2011). The well-being of women who create with textiles: Implications for art therapy. Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 28(3)
Csíkszentmihályi, M. (2005). Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczenia. Warszawa: Wydawnictwo Moderator.
Gałczyński, K. I. (1988). Wiersze wybrane. Warszawa: Czytelnik.
Głowacka, M. (2015). Biblioterapia – czytanie w celach terapeutycznych. Kultura i Edukacja, 2(108).
Kowalska, A. (2019). Tradycje bożonarodzeniowe w kulturze polskiej – między sacrum a codziennością. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Siedlcach. Pedagogika, 46(123).
Niziołek, M. (2020). Rękodzieło jako forma autoterapii – aspekty psychologiczne i kulturowe. Psychologia w Praktyce, 2(8).
Nowicka, M. (2022). Boże Narodzenie w polskiej tradycji i symbolice. Etnografia Polska, 66(1), 99–115.
Płóciennik, E. (2018). Rękodzieło i twórczość w kontekście zdrowia psychicznego. Edukacja Ustawiczna Dorosłych, 2(101).
Pöllänen, S. (2015). Elements of crafts that enhance well-being. Journal of Leisure Research, 47(1).
Reymont, W. S. (2017). Chłopi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Rydlewska, A. (2021). Uważność w praktyce rękodzieła. Zeszyty Arteterapii, 3(5).
Schott, B. H. et al. (2008). The neural basis of reward-related encoding of new memories. Proceedings of the National Academy of Sciences, 105(3).
Szczepańska, K. (2020). Relaks przez tworzenie: psychologiczne aspekty pracy manualnej. Przegląd Psychologiczny, 63(4).
Sztuka, J. (2017). Arteterapia w praktyce. Wsparcie rozwoju i zdrowia psychicznego poprzez twórczość. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Tokarska, U. (2016). Arteterapia w edukacji i rozwoju człowieka. Warszawa: Difin.